Het primacy effect zorgt ervoor dat die allereerste indruk of informatie die je krijgt, de toon zet voor alles wat daarna komt. Of je nu een nieuwe stagiair voor het eerst ontmoet of een collega voor het eerst spreekt in een meeting, wat je als eerste ervaart, bepaalt vaak hoe je de rest van het verhaal interpreteert. Die eerste vijf minuten? Cruciaal.

Waar deze bias voorkomt
Op zijn eerste dag komt een nieuwe stagiair vrolijk binnen, netjes gekleed en met een ‘ik heb er zin in’ uitstraling waar je zelf enthousiast van raakt. Hij stelt slimme vragen tijdens de kennismaking en jij denkt: ‘Nou, dit wordt er eentje, ik leg het eerste arbeidscontract alvast klaar’. De rest van de week struikelt hij misschien over een paar deadlines of vergissingen, maar die eerste indruk? Die blijft hangen. En zo blijf jij de stagiair zien als de ‘slimme nieuweling,’ terwijl je die toch wel opstapelende fouten iets te makkelijk wegwuift. Hallo primacy effect! Het is een gekke truc in je hersenen die de hele stage kan doorwerken als je er niet beducht voor bent.

Individuele effecten
Als het om mensen gaat, is het primacy effect vaak een sluipmoordenaar. Een positieve of juist negatieve eerste ontmoeting kan al je latere interacties kleuren. Die ene slimme vraag op dag één? Die zorgt ervoor dat je de stagiair ook later nog steeds als briljant blijft zien, ook als hij in week drie met koffie over je aantekeningen kliedert of erger nog; nog steeds vergeet hoeveel zoetjes in jouw koffie gaan. Het omgekeerde kan natuurlijk ook: een iets te verlegen stagiair die bij het eerste gesprek geen woord uitbrengt, blijft in je hoofd altijd die stille muis, zelfs als hij zich later als de motor van het team ontpopt. Maar ja, die eerste indruk hè?

Systemische effecten
Op organisatieniveau kan dit effect zelfs hele carrières beïnvloeden. Die ene flitsende eerste presentatie kan betekenen dat iemand jarenlang onterecht als de nieuwe belofte wordt gezien, terwijl anderen, die misschien een langzamere start hadden maar niet uit de schaduw van die eerste indruk komen. Dit zie je ook vaak bij stagiairs: als begeleider blijf je die eerste indruk meedragen als een soort waarzegger voor hun verdere prestaties. En dat is niet altijd eerlijk, want iedereen heeft wel eens een slechte of juist bijzonder goede eerste dag.

Het werkt natuurlijk ook andersom: een fantastische eerste indruk kan een bedrijf op een voetstuk plaatsen, zelfs als de koffieautomaat vervolgens altijd stuk is en je IT-afdeling met postduiven communiceert. Een slechte eerste indruk en je bedrijf wordt herinnerd als de plek waar stagiairs na drie dagen al weten dat ze nooit meer terug willen komen, ongeacht hoeveel pingpongtafels je in de kantine zet. Daarom zijn stages zo belangrijk. En daarom is de stage op zich ook zo essentieel om die belangrijke eerste indruk te maken. Heb je die binnen, score! Verknal je het? Dan kun je onbedoeld voor jaren met een problematisch imago zitten, hoe onterecht je dat misschien ook vindt. Maar ja, jouw imago is wat anderen over jou zeggen, niet wat jij over jezelf roept.

Waarom gebeurt dit?
De psycholoog Solomon Asch ontdekte het primacy effect in de jaren '40. Hij gaf proefpersonen een lijst met eigenschappen over iemand, zoals "intelligent, hardwerkend, koppig, en jaloers." Als de positieve eigenschappen vooraan stonden, beoordeelden de proefpersonen die persoon meteen een stuk aardiger dan wanneer de negatieve eigenschappen voorop stonden. Asch liet zien dat die volgorde waarin informatie wordt gepresenteerd een enorme impact heeft op hoe we iemand beoordelen. De les? Wat je als eerste ziet of hoort, zet alles wat daarna komt in een ander daglicht.

Hoe voorkom je het primacy effect?
Gelukkig kun je jezelf een beetje wapenen tegen het primacy effect. De eerste indruk zal altijd belangrijk blijven, maar door je bewust te zijn van dit effect, kun je ervoor zorgen dat je ook later je oordeel blijft vormen. Geef jezelf de tijd om iemand beter te leren kennen en probeer verder te kijken dan die allereerste ontmoeting. Bij het begeleiden van stagiairs betekent dit bijvoorbeeld dat je niet alleen kijkt naar de eerste week, maar ook naar hoe iemand zich verder ontwikkelt. Blijf evalueren en praat met andere collega’s over hun ervaringen met de stagiair. Zo voorkom je dat je vastzit in je eigen eerste indruk.

Drie gouden tips

Wees bewust van die eerste ontmoeting, maar ga er niet in vastzitten. Je eerste indruk kan goed of slecht zijn, maar neem de tijd om een completer beeld te vormen. Kijk hoe iemand zich gedraagt in verschillende situaties voordat je een definitief oordeel velt.

1. Zorg voor diversiteit in evaluaties. Praat met andere collega's over hun ervaringen met de stagiair, zodat je niet alleen afgaat op je eigen eerste indruk. Iedereen kijkt door een andere bril, en dat kan helpen om een eerlijker beeld te krijgen.

2. Blijf open voor groei en verandering. Mensen ontwikkelen zich, zeker stagiairs. Geef ruimte aan de mogelijkheid dat iemand verder kan groeien dan die eerste indruk. Sta open voor verbetering en laat eerdere fouten niet de rest van de stage bepalen.

3. Investeer in een sterke stage-ervaring Focus op de ervaring van de studenten die bij jou komen stagelopen; op alle elementen van de Stagecyclus. Vraag hen om ambassadeur te worden als alles goed verloopt. Hun verhalen zijn goud waard voor jouw imago als (potentieel) werkgever.