Wat is het

Het IKEA-effect is wanneer mensen iets meer waarderen omdat ze het zelf hebben gemaakt, ongeacht de werkelijke kwaliteit.

Waar deze bias voorkomt

Het IKEA-effect vind je overal waar begeleiders en stagebedrijven geloven dat hun ‘zelf in elkaar gezette’ stagiairs net zo geweldig zijn als die perfect door een dure opleiding afgemonteerde professionals. Het is wanneer je als begeleider denkt dat je stagiair een meesterwerk is, simpelweg omdat je er zelf zoveel tijd in hebt gestoken.

Individuele effecten

Je hebt hem begeleid, gevoed met eindeloze feedback, en ja, zelfs zijn koffiesmaak verbeterd; natuurlijk vind je jouw stagiair briljant, ook al is die PowerPoint eigenlijk nog steeds een wankele Billy-kast met zo’n plankje waar een plug mist dus die eigenlijk wiebelig in de sponning hangt. Voor jou is het de beste stagiair ooit, want ja, hij is jouw creatie. Je ziet de keren dat hij te laat was over het hoofd, want hé, hij kwam wel op tijd toen je hem zelf een keer ophaalde. En die presentatie waar de helft niet klopte? Ach, dat lag aan de wifi, niet aan je toppupil. Wiebel-wiebel.

Bedrijfsbrede effecten

Als je niet oppast ontstaat een cultuur waar iedereen zijn eigen ‘zelfgebouwde’ stagiairs de hemel in prijst. Elke begeleider beschouwt zijn stagiair als het kroonjuweel van de afdeling, ongeacht hoe ze in werkelijkheid presteren. Objectiviteit? Die heeft het kantoor allang verlaten, samen met dat oude koffiezetapparaat. Niemand durft elkaars werk af te kraken, want dat zou betekenen dat ze hun eigen inspanningen ook in twijfel moeten trekken. En voor je het weet, loopt het bedrijf vol met stagiairs die briljant lijken; vooral in de ogen van hun begeleiders dan.

Waarom het gebeurt

We hechten nou eenmaal meer waarde aan iets waar we zelf tijd en moeite in hebben gestopt. Dat gaat van die krakkemikkige IKEA-kast die je maar niet weg wil doen tot de stagiair waar je hart en ziel in hebt gestoken. Want ja, het is gewoon fijn om te denken dat wat je zelf hebt gemaakt ook beter is.

Kun je het ook in je voordeel gebruiken?

Jazeker! Voor stagiairs werkt dat het Ikea-effect net zo goed. Benut dat. Geef ze projecten waar ze écht hun tanden in kunnen zetten, iets wat ze vanaf nul mogen opbouwen. Of dat nou een rapport is, een social media-campagne, een eigen voertuig om iets aan te doen of een verbeterd systeem; laat ze het helemaal zelf doen. Resultaat? Ze zijn supertrots op wat ze hebben gemaakt, ook al is het niet perfect. En dat zelfvertrouwen straalt af op jouw bedrijf: jij gaf hen die kans om te bouwen. Je creëert niet alleen betrokkenheid, maar ook ambassadeurs die straks met trots zeggen: “Kijk wat ik daar heb neergezet!” En ondertussen kijk jij achteroverleunend toe hoe die stagiairs groeien en je bedrijf er nog fantastisch uitziet ook. Win-win, toch?

Hoe je het kunt vermijden

Zet je eigen trots even opzij, net zoals je dat doet als je dat ene schroefje niet kunt vinden bij het bouwen van een Ikea-kastje. Ziet toch niemand, toch? Laat collega's feedback geven op 'jouw' stagiair en kijk of ze dezelfde kwaliteit zien als jij. Je wilt voorkomen dat je net als bij die kast denkt: "Ach, dat wiebelt wel een beetje, maar ik heb het zelf gedaan, dus het is geweldig!" Het draait erom dat collega's met een frisse blik naar de stagiair kijken, zodat je niet blijft hangen in je eigen bevestiging. En laat stagiairs elkaar vooral niet beoordelen; dat eindigt eerder in een kantoor-karaoke waar iedereen door elkaar zingt dan in constructieve feedback. Zet in op ervaren begeleiders en collega's die het volledige plaatje zien, net zoals je de handleiding volgt om dat kastje stabiel te krijgen.

Gouden tips

1. De stagiair is niet perfect omdat jij dat zegt. Dat je hard hebt gewerkt aan zijn opleiding moge zo zijn; het betekent niet dat hij automatisch een toptalent is. Kijk naar de feiten, niet naar je inspanning. Gebruik een objectieve beoordelingsmethodiek en hanteer universele normen.

2. De stage is geen IKEA-handleiding. Je kunt de stappen netjes volgen, maar dat betekent niet dat je stagiair op het eind perfect functioneert. Soms klopt het eindproduct gewoon niet; is de bouwtekening niet datgene wat de praktijk nodig heeft. Lees dus de handleiding, maar gebruik ook je eigen (Gezonde) professionele verstand.

3. Laat anderen meekijken. Ja, het kan pijnlijk zijn om te horen dat je ‘meesterwerk’ misschien wat verbeterpunten heeft, maar feedback van collega’s helpt om objectief te blijven. Een goede begeleiding is nooit de taak van 1 iemand die alleen kijkt en denkt ‘mwah, is wel prima; denk ik’.