Hindsight bias, ook wel de ‘wist ik allang’-illusie, is onze neiging om na een gebeurtenis te geloven dat we de uitkomst al mijlenver aan hadden kunnen zien komen. Hindsight bias ontstaat doordat je brein achteraf ineens een soort allesweter wordt. Je ziet de uitkomst en denkt: "Ja duh, dat kon je toch zien aankomen?"Maar dat dacht je dus niet. Toen maakte je gewoon een keuze met de kennis van toen. Maar ja, achteraf ben je altijd een soort Nostradamus. Dit leidt vaak tot vervormde herinneringen en misverstanden over wat er nou echt speelde en waarom dingen liepen zoals ze liepen.

Bedrijfsbrede effect

Autobedrijf De Gouden Spanner zet vol in op BBL-leerlingen. Dat klinkt prachtig: jongeren opleiden, extra handen in de werkplaats, en straks een heel peloton monteurs die precies weten hoe de dingen hier gaan. Iedereen blij. Toch?

Nou, nee. De werkplaats zit nu voller dan een Zwarte Vrijdag-showroom. Leerlingen lopen elkaar in de weg, begeleiders zitten met hun hoofd in hun handen, en klanten wachten zo lang op hun auto dat ze ondertussen een abonnement op het OV afsluiten. De eigenaar kijkt sip naar de chaos en zegt dingen als: “We hadden dit moeten zien aankomen.”

En voor die leerlingen? Voor hen voelt het alsof ze in een zwembad zijn gegooid zonder zwembandjes. De begeleiding waar ze op rekenden is zoek: de ene begeleider roept "Even snel dit doen!" terwijl de ander ze negeert omdat er geen tijd is. Ze vragen zich af waarom ze hier überhaupt zijn. Om iets te leren? Of om met een momentsleutel de gaten in de planning dicht te draaien? Frustratie, onzekerheid, en het gevoel dat ze hier maar wat rondzwerven. Sommige denken zelfs: “Was ik hier maar nooit aan begonnen.” Dit kan leiden tot onnodige zelfkritiek en het misplaatste gevoel dat ze beter hadden moeten weten, wat hun zelfvertrouwen en toekomstperspectieven kan schaden.

En daar is het: de hindsight bias. Achteraf is alles glashelder. Natuurlijk, te veel leerlingen, te weinig werkplekken, overwerkte begeleiders. Het is zo logisch dat het bijna gênant voelt dat niemand dat zag. Maar ja, op het moment zelf leek het een gouden zet. Nieuwe mensen, verse energie, een investering in de toekomst. Wie had gedacht dat die toekomst een puinhoop zou worden?Achteraf iedereen.

De gevolgen van hindsight bias voor keuzes van het bedrijf en de leerlingen

Voor het autobedrijf is hindsight bias een recept voor overreactie en verkeerde oplossingen.
De eigenaar denkt nu: “Te veel leerlingen aangenomen, wat een drama. Volgende keer nemen we er maar twee. Of liever helemaal niemand.” En zo slaat de slinger volledig de andere kant op. Het echte probleem (te weinig planning, te drukke begeleiders, te krappe werkplekken) wordt soepel genegeerd. Nee, we gaan gewoon minder leerlingen aannemen, want dát was de fout. Zo beland je van een overvolle werkplaats ineens in een onderbezet bedrijf.

Voor de leerlingen is het niet veel beter. Ze denken: “Het ligt vast aan mij. Ik had harder moeten werken, slimmer moeten zijn, handiger met een momentsleutel.” Ze zien dit als een persoonlijke mislukking of denken “ De Gouden Spanner maakt echt bewust misbruik van mij, wat een rotzakken, maar dat had ik kunnen weten”. Terwijl het probleem natuurlijk helemaal niet bij hen ligt, maar bij een slecht georganiseerd bedrijf vol goede bedoelingen.

Wie ontdekte dit effect?

Het ‘wist ik allang’ fenomeen is natuurlijk van alle tijden, maar wetenschappers begonnen er pas echt hun tanden in te zetten ergens in de vroege jaren '70.
Baruch Fischhoff raakt geïntrigeerd door een artikel van een andere onderzoeker: Paul Meehl, waarin hij beschrijft dat dokters schijnbaar al eeuwen van tevoren denken te weten hoe hun patiënten zich zouden ontwikkelen.

Om zelf onderzoek te doen slaat Fischhoff de handen ineen met onderzoeker Ruth Beyth-Marom om in 1975 zijn hypothese op de proef te stellen. Hun plan? Ze vragen deelnemers te voorspellen wat de uitkomsten zouden zijn van de aanstaande reis van de toenmalige Amerikaanse president Nixon naar China en de Sovjet-Unie.

Toen Nixon eenmaal terug was, de confetti van zijn trip was opgeveegd vroegen Fischhoff en Beyth-Marom de deelnemers hun initiële voorspellingen te herinneren. Wat bleek? De deelnemers bleven niet bij hun oorspronkelijke gokjes, maar hun herinneringen waren opvallend genoeg opgeschoven richting de daadwerkelijke uitkomsten van de reis. Met andere woorden, hun geheugen speelde een spelletje 'ik wist het wel' met de echte resultaten. Deze studie gaf de aanzet tot een breder wetenschappelijk onderzoek naar de hindsight bias.

Gouden tips

1.Speel vooruitziende blik bingo: Begin met een spelletje: wat als? Denk na en praat over alle manieren waarop dingen hadden kunnen lopen. Door mentaal alle mogelijke uitkomsten te overwegen, lijkt geen enkele gebeurtenis meer zo onvermijdelijk of voorspelbaar als je achteraf zou denken. Dit houdt je scherp en realistisch, en voorkomt dat je denkt dat je de glazen bol van kantoor bent.

2. Houd een beslissingsdagboek bij: Schrijf op wat je besluit tijdens alle stappen van de stagecyclus, waarom, en welke afloop je verwacht. Doe dit bijvoorbeeld na een gesprek met een stagiair door een kort verslag te mailen wat je hebt besproken, wat het besluit is geweest en waarom. Leg ook uit wat je verwacht. Wanneer je later samen terugkijkt, zie je ook de keren dat je er compleet naast zat. Dit houdt je met beide benen op de grond, en helpt voorkomen dat je denkt dat je achteraf altijd alles al wist. Bovendien zorgt het voor volledige transparantie in de communicatie waardoor een stagiair nooit denkt dat je verkeerde bedoelingen hebt.

3. De confrontatie-check: Maak er een gewoonte van om je eigen voorspellingen regelmatig tegen het licht te houden. Pak je beslissingsdagboek, check wat je voorspeld had tegen wat er echt is gebeurd, en bespreek dit openlijk met de stagiair en andere betrokkenen. Deze reality-check is een perfecte oefening om scherp te blijven en jezelf te behoeden voor de ‘ik-wist-het-wel’ valkuil.

Zo vermijd je dat je denkt dat je de toekomst kunt voorspellen alsof het niets is.

Want laten we eerlijk zijn, als we de toekomst echt konden voorspellen, dan hadden we allang een andere baan gehad, toch?