Wat is de Fundamentele Attributiefout?

De fundamentele attributiefout (of FAE, als je indruk wilt maken op een feestje) is de neiging om gedrag van anderen vooral toe te schrijven aan hun persoonlijkheid en niet aan de omstandigheden. Simpel gezegd: we denken vaak dat mensen zich op een bepaalde manier gedragen omdat ze “nu eenmaal zo zijn”, terwijl we compleet vergeten dat er iets anders aan de hand kan zijn.

Waar deze fout voorkomt

Stel je een stagiair voor, laten we haar Lotte noemen. Lotte komt te laat op haar eerste stagedag. Jij denkt meteen: “Nou, daar heb je er weer zo een, ze is vast onbetrouwbaar en niet serieus.” Maar misschien zat Lotte wel vast in een trein die uren vertraging had, terwijl ze de hele nacht heeft zitten piekeren over hoe ze indruk kan maken en niet goed begrijpt dat je dan even belt dat je later bent. Zie je hoe snel we een fout maken in ons oordeel? We oordelen direct over wie ze ‘zijn’ in plaats van ons af te vragen wat er aan de hand is.

Individuele effecten

Die fundamentele attributiefout maakt het alleen maar moeilijker om eerlijke relaties op te bouwen. Denk je dat Lotte altijd te laat komt omdat ze een chaoot is? Dan mis je misschien de kans om haar te begeleiden bij tijdsmanagement. Bovendien: als je iedereen beoordeelt op basis van hun ‘karakter’ en niet op wat er om hen heen gebeurt, kun je veel waardevolle gesprekken missen. Niemand wil de ‘luie stagiair’ genoemd worden, terwijl ze eigenlijk gewoon hun stinkende best aan het doen zijn.

Systemische effecten

Op grotere schaal leidt deze fout tot allerlei onterechte stereotypen. Als je als stagebegeleider denkt dat “die Z’ers geen zin hebben om te werken”, dan vergeet je dat deze studenten vaak met hele andere problemen worstelen dan de generaties voor hen. Denk aan torenhoge studieschulden, de continue druk van sociale media en het balanceren van bijbanen. Het probleem is niet dat ze niet willen werken, het probleem is dat ze vaak met 10 dingen tegelijk jongleren. Mis je dat perspectief? Dan blijf je vooroordelen in stand houden.

Hoe beïnvloedt dit de stage ervaring?

Laten we eerlijk zijn: de FAE is overal. Ook in hoe je je stagiairs beoordeelt en begeleidt.

En dat kan verkeerd uitpakken. Als je vasthoudt aan de attributiefout, loop je het risico Lotte af te schrijven als een luie, ongemotiveerde stagiair. Terwijl, met wat begrip en hulp, ze misschien je meest gemotiveerde medewerker zou kunnen worden. En dat alles omdat je de situatie niet goed inschat.

Waarom gebeurt dit?

Onze hersenen houden van shortcuts. En snel iemand beoordelen op hun karakter is gewoon makkelijker dan alle factoren te overwegen die invloed kunnen hebben op hun gedrag. Psychologen Edward Jones en Victor Harris ontdekten dit al in de jaren ‘60, toen ze studenten vroegen een essay over Fidel Castro te beoordelen. Zelfs toen de studenten wisten dat de schrijvers een standpunt moesten verdedigen waar ze het niet mee eens waren, dachten ze toch dat het standpunt hun echte mening was. Het is gewoon makkelijker om te zeggen: “Oh, diegene is zo,” dan te denken: “Misschien zijn er andere omstandigheden die dit gedrag verklaren.”

Hoe vermijd je deze fout?

Het is niet makkelijk om de fundamentele attributiefout te ontwijken, maar hier zijn drie gouden tips:

1. Inlevingsvermogen is alles Stel jezelf eerst de vraag: wat zou ik doen als ik in deze situatie zat? Wat zou er achter het gedrag kunnen zitten dat ik nu zie? Als jij vertraging had op je eerste stagedag, zou je ook niet willen dat je meteen wordt afgeschreven als onbetrouwbaar, toch?

2. Focus op het positieve. Herinner jezelf aan de goede kanten van de stagiair. Als ze vijf keer op tijd was en één keer te laat, bedenk dan dat dit geen vast patroon hoeft te zijn. Kijk naar hun totale bijdrage.

3. Laat je OMA thuis: Oordelen, Meningen en Aannames. Stel vragen. Waarom gebeurt dit? Misschien is er een simpele verklaring die je gewoon nog niet weet. Een open gesprek kan een wereld van verschil maken.