Het valse consensus effect betekent dat we vaak overschatten hoeveel mensen onze overtuigingen en waarden delen. In HR en stagebegeleiding kan dit leiden tot de aanname dat stagiairs dezelfde verwachtingen en normen hebben als wijzelf. Dat is een denkfout die we ons niet kunnen veroorloven.

Waar deze bias voorkomt

Stel, je bent een stagebegeleider die veel waarde hecht aan punctualiteit en direct communiceren. Je gaat ervan uit dat je nieuwe stagiair deze waarden net zo belangrijk vindt. Bij de start van de stage benadruk je het belang van op tijd komen en helder communiceren, in de veronderstelling dat dit aansluit bij de verwachtingen van de stagiair.

Maar dan blijkt dat je stagiair hier heel anders over denkt. Die is meer gewend aan een flexibele werkstijl en heeft tijd nodig om aan te passen aan jouw normen. Het resultaat? Frictie, misverstanden en misschien zelfs vlekken-in-je-nek frustratie. Je bent verbaasd dat wat jij als ‘normaal’ beschouwde, niet automatisch gedeeld wordt door de stagiair. Dit is het valse consensus effect in actie.

Individuele effecten

Voor HR en stagebegeleiders betekent het valse consensus effect dat we snel denken dat onze manier van werken en communiceren de standaard is; de norm die iedereen onderschrijft.
We vergeten dat stagiairs vaak uit een heel andere context komen, met andere gewoontes en normen. Dit kan ervoor zorgen dat we niet goed aansluiten bij hun belevingswereld, waardoor ze zich minder begrepen en ondersteund voelen.

Bijvoorbeeld, als je als stagebegeleider ervan uitgaat dat iedereen even assertief is in het vragen om hulp, mis je wellicht de signalen van een stagiair die daar moeite mee heeft. Die durft misschien niet zomaar naar je toe te stappen met vragen, omdat hij bang is ‘lastig’ te zijn want jij loopt de hele dag met een multomap onder je arm; het zal wel heel druk zijn. Door te veronderstellen dat iedereen zich net zo gedraagt als jij, loop je het risico dat je stagiair zich verloren voelt en niet het maximale uit de stage haalt.

Systemische effecten

Op organisatorisch niveau kan het valse consensus effect de inclusiviteit en diversiteit in gevaar brengen. Als we denken dat onze eigen culturele normen, communicatievoorkeuren en werkgewoontes de standaard zijn, creëren we een omgeving waarin alleen mensen die daarin passen zich thuis voelen. Dit kan talentvolle stagiairs met een andere achtergrond uitsluiten of ontmoedigen.

Echokamers in het team

Teams kunnen door het valse consensus effect in een echokamer terechtkomen, waarbij alleen de heersende normen en waarden als ‘juist’ worden beschouwd. Dit kan leiden tot groupthink, waarbij afwijkende meningen of creatieve ideeën niet worden gewaardeerd of zelfs worden onderdrukt omdat jullie er van overtuigd zijn dat jullie manier de enige weg en de waarheid is. Voor stagiairs, die juist nieuwe perspectieven kunnen inbrengen, is dit een lastige omgeving om de vinger op te steken en een nieuw idee te opperen.

Waarom gebeurt dit?

Het valse consensus effect ontstaat door drie factoren. Cognitieve eenvoud: we nemen snel aan dat onze normen universeel zijn, omdat het minder moeite kost dan te onderzoeken wat anderen denken. Sociale vergelijking: we omringen ons met gelijkgestemden, wat het idee versterkt dat iedereen hetzelfde denkt, vooral in HR en stagebegeleiding. Zelfbevestiging: we willen geloven dat onze manier van werken de juiste is, omdat dit ons zelfvertrouwen versterkt en ons overtuigt dat iedereen het met ons eens is.

3 gouden tips

1. Vraag actief naar feedback: Ga niet uit van je eigen aannames. Plan regelmatig evaluatiegesprekken waarin je stagiairs vraagt naar hun ervaring. Gebruik een korte, anonieme enquête om eerlijke antwoorden te stimuleren.

2. Stimuleer diversiteit: Omring jezelf niet alleen met gelijkgestemden. Benader verschillende scholen, opleidingen, en achtergronden bij het werven van stagiairs, zodat je verschillende perspectieven in huis haalt.

3. Blijf open voor nieuwe inzichten: Reflecteer regelmatig op je eigen werkwijze en stel jezelf open voor nieuwe ideeën. Organiseer bijvoorbeeld een maandelijks overleg met collega’s om best practices te delen en feedback te ontvangen. Gek idee: nodig studenten ook uit.