De ‘empathy gap’ (noem ik de ‘empathiekloof’) is het verschil tussen wat we denken dat we zullen doen en wat we uiteindelijk echt doen, vooral als emoties erbij komen kijken. Simpel gezegd: als je rustig en rationeel bent, denk je dat je altijd weloverwogen beslissingen maakt, maar zodra je in een stressvolle of emotionele situatie belandt, wordt dat ineens een heel ander verhaal. George Loewenstein ontdekte deze bias en kwam erachter dat we altijd maar onderschatten hoeveel invloed emoties hebben op ons gedrag. Bij jonge mensen, zoals stagiairs, speelt trouwens nog iets anders mee. Hun hersenen zijn namelijk nog niet volledig volgroeid, vooral de delen die verantwoordelijk zijn voor impulsbeheersing en langetermijnplanning. Dus ja, ze zullen nóg impulsiever reageren in stressvolle situaties. Goed om in gedachten te houden als begeleider.

Waar deze bias voorkomt

Laten we een voorbeeld nemen waarvan ik weet dat het echt is gebeurd: je hebt een stagiair die perfect functioneert. Echt zo’n modelstudent waar je blij van wordt. De hele week presteert ze goed en als kers op de taart mag ze op vrijdag aan haar schoolopdracht werken. Ideaal, toch? Totdat het noodlot toeslaat: er is stroomuitval. Bam! Computer uit, bestanden weg (of dat denkt ze tenminste). Ze stormt woest het pand uit, gooit nog wat scheldwoorden de lucht in waar je oren van klapperen en is nergens meer te bekennen.

Jij staat verbijsterd te kijken. Wat gebeurde hier? Waar kwam die explosie vandaan? Dit is dus precies de empathiekloof in actie. Diezelfde student die op maandag nog rustig uitlegde dat ze goed met stress kan omgaan, verliest nu volledig de controle omdat de stress en frustratie haar hebben overgenomen. Dit is een typisch voorbeeld van een ‘hot state’: zodra de emoties oplopen, handelen we totaal anders dan we in een kalme staat voorspelden. En laten we niet vergeten dat haar hersenen, die nog in ontwikkeling zijn, die impulsieve reactie alleen maar versterken.

Individuele effecten

De empathiekloof zorgt ervoor dat zowel jij als de stagiair verkeerde verwachtingen hebben van hoe ze zich onder druk gedraagt. Toen ze aan het begin van de stage kalm uitlegde dat ze stressbestendig was en geen probleem had met deadlines, zat ze in een “cold state". Maar op het moment dat de druk écht toeslaat – zoals bij die stroomuitval – komt er ineens een heel ander persoon tevoorschijn. Ze wordt overmand door emoties en handelt totaal anders dan jij (en zijzelf) hadden verwacht. De hersenen van jonge mensen zijn nog niet helemaal klaar met groeien, wat betekent dat ze ook sneller geneigd zijn tot impulsief gedrag in zulke momenten van stress.

Aan de andere kant kan jij als begeleider ook last hebben van de empathy gap. Je dacht: "Ze heeft het hele proces onder controle, dit loopt wel los." Maar je hebt niet ingecalculeerd dat emoties zoals frustratie, stress en angst haar gedrag compleet kunnen veranderen. Het resultaat? Een compleet onverwachte situatie die niemand zag aankomen.

Systemische effecten

Deze bias heeft ook gevolgen voor het hele team of bedrijf. Als je niet anticipeert op de empathiekloof kunnen onverwachte uitbarstingen zoals die van de stagiair na de stroomuitval de werksfeer beïnvloeden. Stagiairs denken vaak dat ze stress wel aankunnen, omdat ze op dat moment nog in een rustige situatie zitten. Maar als de werkdruk toeneemt of er een crisis opduikt, zoals die weggevallen bestanden, blijkt ineens dat hun eerdere inschatting veel te optimistisch was.

Voor jou als begeleider betekent het dat je niet te veel moet vertrouwen op wat een stagiair zegt in kalme momenten. Je moet altijd rekening houden met hoe emoties en onrijpe hersenen hun gedrag kunnen veranderen zodra de druk toeneemt.

Waarom het gebeurt

We zijn geneigd om onze huidige staat als de ‘normale’ te zien. Dus als je rustig bent, denk je dat je altijd weloverwogen beslissingen zult maken. En als je boos of gestrest bent, lijkt het alsof die emoties nooit weggaan. Dit betekent dat we vaak onderschatten hoe sterk emoties ons gedrag beïnvloeden. Loewenstein ontdekte dat emoties een soort anker vormen voor onze verwachtingen. Dus terwijl die stagiair dacht dat ze rustig zou blijven, sloegen de emoties toe zodra de stroom uitviel en alles leek in te storten (ook al was haar scriptie waarschijnlijk gewoon nog veilig).

Waarom het belangrijk is

De empathiekloof heeft veel invloed op hoe je stagiairs begeleidt, omdat het vaak leidt tot te optimistische verwachtingen; zowel van jouw kant als van die van hen. Als je je realiseert dat emoties zoals stress en frustratie hun prestaties beïnvloeden, kun je veel beter anticiperen op onverwachte situaties. Zo voorkom je dat je stagiair als een soort categorie-5 tornado het kantoor uitstormt, en kun je een plan bedenken voor als de zaken anders lopen dan verwacht.

Hoe je het kunt vermijden

Je kunt emoties niet uitschakelen (al zou dat soms handig zijn), maar je kunt wel leren om er rekening mee te houden. Vraag je stagiair niet alleen wat ze wil doen, maar ook hoe ze denkt dat ze zal reageren in stressvolle situaties. Anticipeer dus. En wees flexibel in je begeleiding, want situaties veranderen sneller dan je denkt. En vergeet niet: jonge mensen reageren vaak nog net iets impulsiever door de ontwikkeling van hun hersenen, dus ook daar moet je rekening mee houden.

3 Gouden tips

1. Vraag door over emoties: Vraag niet alleen naar vaardigheden, maar ook hoe stagiairs denken dat ze met onverwachte situaties omgaan. Zo ontdek je veel sneller hoe ze echt zullen reageren onder druk.

2. Plan regelmatige check-ins: Blijf flexibel. Wat in een rustige situatie wordt afgesproken, kan in een stressvolle situatie compleet veranderen. Zorg dat je de vinger aan de pols houdt en indien nodig je begeleiding bijstelt.

3. Bereid je voor op chaos: De empathiekloof betekent dat dingen nooit helemaal lopen zoals gepland. Houd daar rekening mee. Als een stagiair zegt dat ze alles onder controle heeft, wees dan klaar voor als emoties toch de overhand nemen. En houd er rekening mee dat jonge mensen vaak nog wat impulsiever reageren door hun hersenontwikkeling.