Metaforen

We houden van metaforen. Niet alleen omdat ze lekker klinken, maar omdat ze helpen om dat rare, rommelige ding genaamd ‘ loopbaan’ te begrijpen. Loopbanen zijn geen rechte lijnen. Ze kronkelen, draaien en voelen soms alsof je verdwaald bent on the road to nowhere (ja, dat is een metafoor én een songtitel). Metaforen maken het overzichtelijk. Maar de metaforen die we kiezen, vormen ook hoe we denken en handelen. Ze beschrijven niet alleen, ze sturen ons.

Neem de reis-metafoor. Een klassieker in loopbaanland: “de carrièreladder beklimmen,” “loopbaanpad,” of “snelle route naar succes.” Het beeld is duidelijk: een rechte weg naar de top. Prachtig, toch? Behalve als je carrière niet zo rechtlijnig is. Stel je voor dat je rondzwerft of een omweg maakt; alsof je die afgesloten bergpas neemt omdat er file staat bij de Alpentunnel en je halverwege doorkrijgt dat het haarspelden gezwalk niet sneller gaat en bovendien tot groen aanlopende kids op de achterbank zorgt . Dan voelt die reis-metafoor eerder als een schuldtrip: je loopt niet volgens de gebaande paden naar de top zoals iedereen lijkt te doen en zit met het zure resultaat op je bekleding.

Of de machine-metafoor. Deze is populair bij HR-afdelingen. Jij bent niet zomaar een mens, maar een “human resource”: een bundel vaardigheden met een hartslag die geoptimaliseerd moet worden door een organisatie. Dit werkt misschien goed voor bedrijven die efficiëntie willen, maar hoe zit het met jou? Machines gaan kapot, roesten, verouderen. En als een bedrijf besluit dat jij niet meer het nieuwste model bent, sta je opeens voor een organisatie met de keuze: upgraden of vervangen. Niet echt een opbeurend beeld voor je loopbaan, toch?

Een vriendelijkere optie is de tuin-metafoor. Zie je carrière als iets wat je plant en verzorgt. Je zaait zaadjes(vaardigheden, ervaringen, relaties)en koestert ze. Sommige dingen bloeien, andere verdorren. Maar wat als de grond onvruchtbaar is of het weer niet meewerkt? Niet iedereen heeft het geluk van een goed onderhouden tuin, laat staan een ervaren tuinman om te helpen.

Dan is er de jazz-metafoor: je loopbaan als improvisatie. Geen strak plan of script, gewoon jammen en aanpassen. Dit beeld voelt bevrijdend, vooral als je gedijt op creativiteit. Maar jazz kan ook chaotisch zijn, zelfs uitputtend. Zonder een thema om op terug te vallen, raak je makkelijk verdwaald in de kakofonie. Zoals een mentor me ooit zei tijdens mijn afstudeeronderzoek (bij KPN in Voorburg): “Voor je kunt improviseren als een jazzmuzikant, moet je eerst leren spelen in een orkest.” Geen solo’s, geen grote risico’s; gewoon je partituur volgen in de symfonie. Pas later kun je losgaan. Het is een les in balans: eerst structuur, dan creativiteit. Maar wie heeft daar tegenwoordig nog geduld voor?

En dan is er nog de kermismetafoor. Je ziet een knalroze pluchen hond in de hoek van zo’n grijpautomaat. Je laat de kraan zakken, maar de grijper glijdt af. Weg hond. Wat doe je? Nog een muntje erin en opnieuw proberen. Loopbanen zitten vol met dit soort momenten: blijven proberen, net misgrijpen, en soms winnen als die pluchen hond onverwacht toch valt. Het geheim? Blijven spelen, ook als de kraan tegenwerkt of overduidelijk te slap is afgesteld.

Metaforen zoals deze ontstaan niet zomaar. Onderzoekers zoals Kenneth Inkson (Images of Career: Nine Key Metaphors, 2004) hebben ze grondig bestudeerd. Ze laten zien hoe metaforen niet alleen onze taal over loopbanen vormgeven, maar ook hoe we ze beleven. Wil je je werkleven beter begrijpen? Kijk naar de metaforen die je gebruikt. Ze onthullen meer dan je denkt.

Wat kun je doen als mentor?

Als je studenten begeleidt, help ze om hun loopbaan te zien als een dynamische mix van metaforen. Laat ze niet vastzitten in één rigide beeld. Moedig ze aan om te experimenteren met verschillende manieren om hun ervaringen en dromen te kaderen.

🌏1. Begin bij hun ‘standaardmetafoor’

Vraag je stagiair hoe ze hun loopbaan zien; dan heb je snel inzicht in hun kijk op de wereld. Is het een reis, een ladder, misschien een jungle? Als ze hun standaardmetafoor benoemd hebben, bespreek dan hun sterke en zwakke punten. Wat motiveert hen? Wat houdt hen misschien tegen?

🪐2. Introduceer alternatieve perspectieven

Heb je dat helder? Laat de stagiair dan kennismaken met andere metaforen. Ziet de stagiair haar carrière als een ladder? Stel de tuin voor, waar groei tijd kost en niet altijd rechtlijnig is. Zit de stagiair vast in de grijpkraan (altijd proberen maar nooit slagen)? Introduceer dan de jazz-metafoor: elke poging is goed, zelfs als het niet perfect is.

🧗🏻‍♀️3. Leer ze de flexibiliteit van metaforen

Herinner jouw stagiair eraan dat metaforen niet vaststaan; het zijn hulpmiddelen. De metafoor van vandaag kan morgen anders zijn. Niemand is altijd hetzelfde. Leerde stagiair om hun kader aan te passen naarmate hun omstandigheden en doelen veranderen.

🪞4. Help ze reflecteren en herkaderen

In momenten van twijfel, moedig stagiairs aan om na te denken over hun huidige metafoor. Zit het probleem in de metafoor zelf? Als ze hun loopbaan zien als een reis maar het gevoel hebben dat ze rondjes lopen, is het misschien tijd om over te stappen op de jazz-metafoor, waarin elke omweg waarde toevoegt.

🫡5. Laat zien hoe metaforen jou hebben geholpen

Vertel als mentor hoe metaforen jou hebben begeleid. Leg uit hoe het wisselen van metaforen (bijvoorbeeld van “de ladder beklimmen” naar “een tuin verzorgen”) je heeft geholpen om uitdagingen aan te gaan of kansen te grijpen.

Waarom dit belangrijk is

Loopbanen zijn abstract, rommelig en vaak overweldigend. Metaforen brengen duidelijkheid, maar ze zijn ook een instructieboekje die een bepaalde kijk vereist. Ze beïnvloeden subtiel hoe studenten hun werk, keuzes en groei benaderen. Als mentor is het jouw rol om te zorgen dat ze geen enkele metafoor blind volgen die hen niet meer dient. Help ze om metaforen te zien zoals ze zijn: flexibele, creatieve hulpmiddelen; een gids.

Mentorschap gaat niet over het geven van antwoorden; het gaat om het bouwen van een gereedschapskist voor de stagiair vol ideeën, vol metaforen. En het vertrouwen om die wijs te gebruiken.

Als dat allemaal niet lukt? Noem het een achtbaan, schreeuw als het eng wordt, en onthoud: het hoort allemaal bij de rit. 🎢