Wat is het

De beschikbaarheid heuristiek is eigenlijk gewoon je brein dat lui is. Je neemt beslissingen op basis van wat je je het makkelijkst herinnert. Zo simpel is het. Als je bijvoorbeeld moet bedenken hoe goed een stagiair het heeft gedaan, schiet die ene keer dat hij een fout maakte veel sneller in je hoofd dan al die dagen dat hij het uitstekend deed.

Waar deze bias voorkomt

Op kantoor komt dit maar al te vaak voor, vooral bij beoordelingen. Heb je ooit gemerkt dat als een stagiair de laatste weken opvalt – positief of negatief – dat dat eigenlijk hun hele beoordeling kleurt? Het maakt niet uit hoe goed ze de eerste drie maanden waren; als ze op het eind hun rapport vol fouten inleveren, denk je ineens: "Oei, die stagiair heeft het toch niet zo goed gedaan." Of andersom, als ze de laatste dagen met een briljant idee komen, lijkt de rest ineens te vervagen. Zelfs als je je die andere momenten niet eens echt meer kunt herinneren, neem je die laatste indruk toch mee als doorslaggevend.

Individuele effecten

Voor de stagiair kan dit een drama zijn. Stel je voor: maandenlang heb je keihard gewerkt, elke dag die koffiemachine onberispelijk gevuld, rapporten ingeleverd alsof je de nieuwe CEO bent, en dan, bám, maak je vlak voor je beoordeling één fout. Dat is waar iedereen zich ineens op focust. Of als je die laatste week ineens uitblinkt door net dat ene belangrijke project perfect af te ronden met meer geluk dan wijsheid? Plotseling ben je de golden boy of girl, en vergeet iedereen dat je in de eerste maanden nauwelijks doorhad waar de printer stond.

Bedrijfsbrede effecten

Als dit effect zich door de hele organisatie verspreidt, krijg je een cultuur waarin beoordelingsprocessen worden beïnvloed door kortetermijngeheugen. Misschien zelfs zonder dat iemand het doorheeft. Iedereen focust zich op die laatste paar weken van een stage, en structurele verbeteringen of lange termijn progressie raken op de achtergrond. Je krijgt zo dus geen eerlijk beeld van hoe iemand écht heeft gepresteerd, omdat de beoordeling door een soort mentale tunnelkijker plaatsvindt. Het gevolg: geweldige ideeën of potentie van stagiairs verdwijnen naar de achtergrond, en iedereen concentreert zich op wat er ‘nu’ gebeurt.

Waarom het gebeurt

Waarom het gebeurt? Omdat we allemaal een beetje gemakzuchtig zijn. Na een lange werkdag wil je echt niet alles van de afgelopen maanden opnieuw doornemen. Je denkt: "Wat herinner ik me van deze stagiair?" En voilà, je grijpt naar datgene wat het meest vers in je geheugen ligt, of dat nu goed of slecht is. Simpel, maar helaas ook vaak verkeerd.

Hoe benut je het?

Deze bias hoeft niet alleen negatief te zijn. Stel, je weet dat je aan het eind van de stage een piek kunt creëren, met een project waar iedereen enthousiast over is. Laat de stagiair dat moment pakken! Focus op die laatste week waarin iedereen zich goed voelt, er een groot succes is geboekt, en zorg dat de stagiair daar onderdeel van is. Wedden dat iedereen zich dat herinnert?

Hoe je het kunt vermijden

Maar, als je eerlijk en objectief wilt zijn, stel jezelf dan de vraag: focus ik me niet te veel op die laatste weken? Vraag ook eens aan collega’s of ze concrete voorbeelden kunnen geven uit de hele stageperiode, en niet alleen die ene keer dat de stagiair met taart kwam en iedereen blij was. Leg ook tussentijds prestaties vast, zodat je niet afhankelijk bent van wat je je ‘nu’ herinnert. En doe dat via een gestandaardiseerde beoordeling zodat ook de stagiair zeker weet dat jouw feedback gebaseerd is op een zo objectief mogelijke beoordeling; niet gekleurd door de laatste mening van Sjors bij de koffiemachine

Gouden tips

Laat stagiairs regelmatig reflecteren en zorg voor gestructureerde evaluatiemomenten. Zo voorkom je dat de beoordeling afhangt van alleen de meest recente gebeurtenissen. En, als je een stagiair wil laten groeien, geef hem of haar ook ruimte om te leren van eerdere fouten zonder dat die het eindplaatje domineren. Want we willen allemaal dat ze blijven groeien, toch?